“Ik wil niet naar school, school is saai”

Voor mij staat een jongetje van 8, slim, vrolijk, lief en hij heeft veel vriendjes. Toch ervaart hij dat hij gepest wordt op school en hij heeft moeite met het feit dat hij ziet dat oudere kinderen vaak irritant doen tegen jongere kinderen. Hij ervaart dit als een groot onrecht. Het jongetje is zeer gevoelig, perfectionistisch, heel erg empathisch, kan goed over zijn gevoel vertellen en heeft zichzelf leren lezen voordat hij dit op school aangeboden kreeg. “School is saai” zegt hij, “het is saai en veel te makkelijk, ik wil niet naar school”. Tegelijkertijd is hij bang om fouten te maken. Bij het maken van een fout is hij van streek. Als hij bang is dat misschien een fout zal gaan maken gaat hij de uitdaging liefst uit de weg. Zelfvertrouwen heeft hij nauwelijks. Hij geeft op als iets lastig wordt.

Maar hoe kan dit nu, hoogbegaafd zijn en bang voor het maken van fouten en uitdagingen uit de weg gaan?

Anders leren, anders zijn

Hoogbegaafden leren anders dan gemiddelde kinderen. Ze leren top-down, maken grotere denksprongen en leggen verbanden die leeftijdsgenoten niet leggen. Dit verschil is groot met hun omgeving alleen zijn ze zich daar meestal totaal niet van bewust. Ze zien zichzelf als norm en denken dat iedereen om hen heen dezelfde verbanden leggen, even snel dezelfde conclusies kunnen trekken en dezelfde diepgaande interesse hebben zoals zij. Als ze merken dat dat niet zo is en ze weten de reden daar niet voor dan gaan ze aan zichzelf twijfelen. Ze vragen zich regelmatig af, “ben ik nou gek of…” met als gevolg dat ze in veel gevallen foute conclusies zullen trekken dat ze bv raar zijn of dom. “Ik moet wel dom zijn want iedereen snapt elkaar en mij snappen ze niet”.

Faalervaringen, onderpresteren en comfortzone

Hoogbegaafden hebben weinig tot geen faalervaringen in vergelijking met de kinderen uit hun klas. Ze leren dat leren eigenlijk ‘al weten’ is en niet iets waar je moeite voor moet doen, hulp bij moet vragen, waarbij je een strategie nodig hebt om het uiteindelijk na oefenen en fouten maken te kunnen. Skills om zich iets eigen te maken hebben ze nooit nodig gehad, faalervaringen hebben ze niet of nauwelijks. Ze leren vooral dat ze moeten wachten tot er eindelijk iets komt wat nieuw is. Duurt dit wachten te lang? Dan zijn ze of al lang afgehaakt of ze schrikken zich kapot als ze na lang wachten iets nieuws krijgen en durven het niet aan.

Iets nog niet kunnen ligt veel te ver buiten hun comfortzone, dat hebben ze nooit geoefend. Wat je vaak ziet is dat ze op die momenten al hun intelligentie uit te kast trekken om van dit probleem af te komen. Onderpresteren wordt dat vaak genoemd. Onderpresteren heeft in de meeste gevallen, een te kort aan faalervaringen als basis.

Het belang van werk op niveau

Het belang van werk op niveau is iets wat echt niet onderschat moet worden. Hoogbegaafde kinderen starten hun lagere school meestal laaiend enthousiast omdat ze eindelijk mogen gaan leren. In de praktijk gaat dit echter heel anders. Ze komen in groep 1 met het idee te gaan leren lezen schrijven en rekenen. Als ze dan merken dat ze in een poppenhoek moeten spelen, hun soortgenoten heel anders werken en helemaal niet bezig zijn met letters en tellen dan is de desillusie vaak zó groot dat ze al snel niet meer naar school willen.

Wat ook veel voorkomt is dat ze zich aanpassen aan de groep en grote stappen terug gaan in wat ze van hun ontwikkeling laten zien. Zo komt het vaak voor dat deze kinderen al kunnen lezen maar na een week of twee dat ineens niet meer kunnen. Of dat ze eerst hele gedetailleerde tekeningen maakten en ineens alleen nog maar willen krassen zoals alle andere kinderen. Ook dit wordt gezien als onderpresteren, terwijl het aanpassen aan de groep is.

Als een kind van nature in groep 1 al interesse heeft in lezen, waarom zou die dan nog 2 jaar moeten wachten? Denkt u dat die interesse zo’n lange periode in de koelkast nog warm blijft? Het is belangrijk deze verschillen in behoeften te herkennen en te erkennen en hier ook meteen iets mee te doen. Deze kinderen hebben een leerhonger en die moet je voeden. Anders komen ze op een dieet.

Leren leren

Leren leren is een moderne kreet die je vaak hoort. Voor veel mensen is het echter vrij abstract. Wat is dat dan leren leren? Leren leren is strategieën leren gebruiken, je leren inzetten voor iets nieuws. Verbanden leggen, plannen, organiseren, onthouden, hoofd- en bijzaken onderscheiden, samenvatten, zelfstandig werken, samenwerken, hulp vragen, reflectie, tijd inschatten, doorzetten, meerdere opdrachten achterelkaar kunnen uitvoeren, in oplossingen leren denken, begrijpen en onderzoeken. Leren leren is hip. Maar wat als je de meeste van bovenstaande tools nooit nodig hebt gehad omdat je het al kon? Dan heb je deze tools dus nooit geoefend. Maar je hebt ze wel nodig! De omgeving gaat er van uit dat je deze tools, net als alle anderen al jaren geoefend hebt. En dat is dan dus niet zo!

Echt leren kennen veel hoogbegaafden dus eigenlijk helemaal niet. Ze realiseren zich veel te weinig dat ècht gaan leren begint bij “hee, ik snap/kan/weet het (nog) niet, dit is nieuw“. Dit ervaren ze pas wanneer voor het eerst werk op niveau krijgen of bij bijvoorbeeld een grote hoeveelheid werk zoals woordjes leren bij het leren van een nieuwe taal. Missen ze dan de bovengenoemde skills dan lukt dat niet.

Automatiseren

Hier komt bij dat veel hoogbegaafde kinderen moeite hebben met het automatiseren van dingen. Ze zien er het nut niet van in en vinden de herhaling saai en onnodig. Als ze veel van bovengenoemde skills en het automatiseren missen is dat wachten op problemen. Als het dan op een gegeven moment fout begint te gaan ontwikkelen ze vaak negatieve overtuigingen over hun kunnen en daarnaast vaak ook over zichzelf. Deze overtuigingen blokkeren het leren alleen nog maar meer, de faalangst groeit en het doorzettingsvermogen neemt af. Vaak met blijven zitten en/of drop out tot gevolg.

Het talent perfectionisme

Veel hoogbegaafden hebben het talent perfectionisme. Perfectionisme heeft 2 kanten. Het is gaaf want het zorgt voor nieuwsgierigheid, groei en dat je het uiterste en beste uit iets probeert te halen, wat dat dan ook is. Tegelijkertijd kan perfectionisme ook een enorme valkuil zijn. Je moet er in kunnen schakelen. Als je alles perfect wilt doen in het leven bezorg je jezelf onnodig veel stress. Het is een zinloos en onmogelijk streven. Waar komt dan dit ongezonde deel van perfectionisme vandaan? Zowel bij dit jongetje als bij ander hoogbegaafden ligt dit aan te lang te makkelijk werk krijgen. Werk wat in 1x met weinig inspanning lukt, dat zijn ze gewend. Doorzetten? Ergens tijd in steken? Hulp vragen? Dat kennen ze niet. De oplossing is simpel, geef ze zo vroeg mogelijk werk op niveau en haal onnodige herhaling er uit.

Een hoge streeflat

Veel hoogbegaafden hebben vaak het gevoel van falen doordat ze hun streeflat extreem hoog leggen en van zichzelf verwachten dat ze daar dan ook nog met gemak overheen komen. Ze kijken naar wat er allemaal te weten valt over een onderwerp en kunnen alleen maar concluderen dat ze te kort schieten. Ergens tijd in steken zijn ze niet gewend en ze willen de meest moeilijke zaken meteen in 1x kunnen, zoals ze gewend zijn, want dat is leren. Ze zien zelf helemaal niet dat hun hoge streeflat in de meeste gevallen niet eens realistisch is. In de meeste gevallen zien ze niet eens dat ze hun streeflat hoog leggen, dat vinden ze heel normaal. Ook naar de buitenwereld leggen ze hun streeflat hoog wat vaak botsingen oplevert met anderen.

Mindset en emotieregulatie

Ook een stukje mindset en een emotieregulatie komt door bovengenoemde oorzaken naar boven. De emotie die hoort bij iets (nog) niet kunnen hebben ze niet getraind. De hoge gevoeligheid die alle hoogbegaafden hebben naast hun hoge IQ legt over deze gevoelens een flinke loep. Dit ga je in het gedrag en in de mindset terug zien. Bij falen of zelfs al bij kans op falen gaan deze mechanismen van start. Ze denken “ik ben niet slim genoeg, ik kan dit niet, ik ben dom, ik ben raar” tot en met “ik vind het stom, ik vind het saai, ik wil het gewoon niet”. Ze zien falen als iets doms en slechts en ervaren dit als pijnlijk. Deze pijn willen ze koste wat kost uit de weg gaan, zelfs als dat betekent dat ze daarvoor hun dromen en kansen uit de weg moeten gaan.

De oplossing hiervoor is eigenlijk simpel. Daag hoogbegaafden vanaf het begin af aan uit, haal onnodige herhaling er uit, leer ze inzien dat ze anders leren en minder stappen nodig hebben dan anderen. Leer ze hun streeflat realistisch te leggen, leer ze omgaan met het maken van fouten. En leer ze hun emoties te herkennen, te erkennen en deze te reguleren.